Πολλοί αναρωτιούνται, κοντά μια δεκαετία πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης έγινε  Πρωθυπουργός. Καιρό τώρα με βασανίζει και εμένα αυτό το ερώτημα. Ο καθένας μπορεί να δώσει την δική του ερμηνεία. Κάποιοι ότι απογοήτευσε τον κόσμο ο  ΣΥΡΙΖΑ, κάποιοι άλλοι ότι τον στήριξαν επιχειρηματικά και εκδοτικά συμφέροντα. Πάντως βρήκε το «χαλί» στρωμένο. Μια οικονομική κρίση με κρατική χρεοκοπία  πριν προλάβει η σοκαρισμένη κοινωνία να συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί και να σκεφτεί πώς να αντιμετωπίσει την κατάσταση, έρχονται οι «σωτήρες» να τη σώσουν. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο(ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), είναι οι τρεις βασικοί θεσμοί που προσπαθούν να επιβάλλουν ακαριαία τις αλλαγές που προκύπτουν από τις ελεύθερες αγορές και στη δική μας περίπτωση οι «τρεις σωματοφύλακες» συμπληρώνονται και από τον «Ντ' Αρτανιάν» Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). 

Η δε τριπλή συνταγή δια στόματος Φρίντμαν, είναι ή αποκρατικοποιήσεις, περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, δηλαδή σε μισθούς, συντάξεις, επιδόματα ανεργίας, υγειονομική περίθαλψη, και τέλος η κρατική απορρύθμιση. Αυτά δεν έγιναν στην πατρίδα μας; Εδώ βρίσκεται και το κρίσιμο σημείο. Έπρεπε να βρεθεί πολιτικός που έχει «μυηθεί» στο νεοφιλελευθερισμό να εφαρμόσει την συνταγή Φρίντμαν. Αυτόν τον πολιτικό θα καθοδηγούσε ο Γκρίνμπεργκ.

Δεν θα σταθώ σε πολιτικές κινήσεις και σχεδιασμούς. Τι ήταν ο Μητσοτάκης; Ήταν ένας νεοφιλελεύθερος που κλήθηκε να κυβερνήσει. Για να το πετύχει, ήταν αρκετό να ακολουθήσει την γνωστή οικονομική και πολιτική συμπεριφορά του νεοφιλελευθερισμού, όπως την τυποποίησε αποτελεσματικά και άκρως πολιτικά (όχι επικοινωνιακά) ο Σταν Γκρίνµπεργκ. Ποιος είναι ο Γκρίνµπεργκ; Δεν είναι πάντως ένας απλός επικοινωνιολόγος αλλά ένας διαμεσολαβητής μεταξύ των αξιών που έχει καθιερώσει ο νεοφιλελευθερισμός στη σύγχρονη κοινωνία και της πολιτικής τους έκφρασης σε ένα πρόσωπο-πρότυπο. Στην Ελλάδα επέλεξαν το Μητσοτάκη.

Στο ερώτημα πως γίνεται με αυτά που συμβαίνουν γύρω μας να κυβερνά ακόμα ο Μητσοτάκης; Ένα όμως είναι σίγουρο. Υπάρχει απλά μια και μόνη εξήγηση γιατί είναι ακόμα πρωθυπουργός. Δεν φαίνεται να υπάρχει ούτε στη στεριά αλλά ούτε και στη θάλασσα εναλλακτική λύση.

Αυτό επισημαίνει πρωτίστως ο ίδιος απευθυνόμενος σε αυτούς που μέσα στο κόμμα του διαφωνούν και τον αμφισβητούν. Ποιο έντονα το απευθύνει  στην αντιπολίτευση που παραπαίει. Προχωρήστε αν έχετε τα κότσια. Αν έχετε  κάποια λύση.

 Ο Μητσοτάκης πολιτικός γόνος πήρε την πολιτική, γονική παροχή. Όντας  βουλευτής, ήταν όλο ταξίδια στο εξωτερικό. Στο Σαμαρά, κάποιοι τον επέβαλλαν και τον έκανε υπουργό του, παρά την κόντρα του με την Οικογένεια, ασχολούνταν περισσότερο  με προσωπικά του προβλήματα παρά τα υπουργικά καθήκοντα.

Υπάρχει εδώ ένα ιστορικό παράδοξο. Έγινε πολιτικός και πρόεδρος της Ν∆ αλλά και πρωθυπουργός χωρίς να έχει κανένα από τα χαρίσματα του αντιπάλου του. Πώς συνέβη αυτό; 

Προσπαθώντας χρόνια τώρα να μελετήσω, μέσα από τα κείμενα ερευνητών δημοσιογράφων και προοδευτικών διανοουμένων, το νεοφιλελευθερισμό που αποκαθήλωσε τον παραδοσιακό καπιταλισμό, διέλυσε την σοσιαλδημοκρατία και διαίρεσε την Αριστερά εντόπισα αρκετές σημαντικές απόψεις και στοιχεία που με βοήθησαν να ξεδιαλύνω αυτό το συννεφάκι.

Η Ναούμη Κλάιν στο βιβλίο της «Το δόγμα του Σοκ» αναφέρεται σε δύο δόκτορες, στη δεκαετία του 1950, των αμερικάνικων πανεπιστήμιων που έχουν ένα κοινό σημείο. Το εργαλείο για την εφαρμογή των θεωριών που αναπτύσσουν.  Ο Μίλτον Φρίντμαν  της οικονομικής σχολής του Σικάγου, δεν ήταν απλώς ένας ιδιοφυής οικονομολόγος, ούτε ένας ακόμα ματαιόδοξος ακαδημαϊκός-ερευνητής, απ' αυτούς που καβαλούσε το καλάμι πιστεύοντας ότι η επιστήμη αρχίζει και σταματάει σ' αυτούς. 

Ήταν κάτι πολύ παραπάνω.

Ήταν αποφασισμένος να κάνει κάτι που κανένας οικονομολόγος πριν από αυτόν είχε σκεφτεί. Να δει τη θεωρία του στην πράξη να εφαρμόζεται υπό πραγματικές συνθήκες, πάνω σε πραγματικές κοινωνίες, Έφαγε  γη και ουρανός για να πετύχει. Και μάλιστα όχι σε μια κοινωνία, αλλά σε πολλές. Ο άλλος είναι ο Γιούεν Κάμερον, καθηγητής ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο Μακγκίλ. Η ψυχιατρική στην υπηρεσία της οικονομίας. Η χρησιμότητα του ηλεκτροσόκ. Η μέθοδος του «σοκ» πρωτοεμφανίστηκε με τη μορφή του ηλεκτροσόκ για άτομα ψυχικά ασθενή, στη δεκαετία του 1950. Ο Γιούεν Κάμερον, στη συνέχεια, χρηματοδοτούμενος από τη CIA εφάρμοσε τα ηλεκτροσόκ για τις έρευνες του πάνω στην πλύση εγκεφάλου.

«Το μυαλό τους μοιάζει με λευκή σελίδα πάνω στην οποία μπορούμε να γράψουμε ότι θέλουμε» Οι μέθοδοι όμως που εφάρμοζε ο Κάμερον ήταν καθαρά βασανιστήρια. 

Ο Φρίντμαν με τις θεραπείες-σοκ, που προτείνει να αναδεικνύεται, ο δεύτερος δόκτορας του σοκ μετά τον ψυχίατρο Κάμερον, που ονειρεύεται να διαγράψει τα πάντα στην οικονομία και στη συλλογική συνείδηση, και εκεί πάνω στη «λευκή σελίδα» της να οικοδομήσει μια νέα οικονομία και μια νέα κοινωνία! Το πρώτο κράτος του σοκ

Οι οικονομικές μέθοδοι όμως που εφάρμοζε ο Φρίντμαν ήταν καθαρά κοινωνικά βασανιστήρια.

 «Αν υιοθετήσετε την προσέγγιση του σοκ, πρέπει να ενεργήσετε σύντομα, πολλαπλά και ακαριαία.»

 (Μίλτον Φρίντμαν σε επιστολή του προς τον στρατηγό Πινοτσέτ 21/4/1975)
Έγινε ένα σωματικό και ψυχολογικό σοκ για τους Χιλιανούς, για να μπορέσουν στη συνέχεια τα «Παιδιά του Σικάγου» να εφαρμόσουν τη θεραπεία-οικονομικό σοκ και να επαναφέρουν τη Χιλή στο «σωστό» δρόμο των ελευθέρων αγορών, μακριά από τα «μιάσματα», των κρατικοποιήσεων του εθνικού της πλούτου.
Η τριπλή συνταγή του Φρίντμαν τίθεται σε εφαρμογή. Οι αλλαγές πρέπει να ολοκληρωθούν σε ένα εξάμηνο, διότι μετά ο κόσμος θα αρχίσει να αντιδρά. Ιδιωτικοποιείται μεγάλο μέρος του εθνικού πλούτου της Χιλής, περικόπτονται κοινωνικές δαπάνες, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού οδηγείται στην εξαθλίωση. Δέκα χρόνια μετά, το 1982 η οικονομία της Χιλής κατέρρευσε παρά το διαφημιζόμενο «οικονομικό θαύμα», που είχαν δημιουργήσει οι ελεύθερες αγορές. Αιτία της κατάρρευσης ήταν οι λεγόμενοι «πιράνχας», ιδιοκτήτες χρηματοοικονομικών εταιρειών που δρώντας ανεξέλεγκτα είχαν αγοράσει τα περισσότερα στοιχεία της χώρας με δανεικά χρήματα, δημιουργώντας ένα τεράστιο χρέος 14δις δολαρίων.

Μήπως όλα αυτά σας φαίνονται ίδια με όσα γίνονται αυτή την περίοδο στην Ελλάδα; Η Ελλάδα γίνεται το πρώτο πειραματικό εργαστήριο των «παιδιών του Σικάγο» για τον 21ο αιώνα και ένα από τα πρώτα όπου οι θεωρίες του Φρίντμαν προσπαθούν να δοκιμαστούν μέσα από εκλεγμένες δημοκρατικές κυβερνήσεις.

«Μόνο μία κρίση είναι, είτε απλώς εκλαμβάνεται, ως πραγματική-οδηγεί σε πραγματικές αλλαγές. Όταν ξεσπάει μια κρίση, οι δράσεις που αναπτύσσονται εξαρτώνται από τις περιρρέουσες ιδέες. Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η βασική μας λειτουργία, να αναπτυχθούν εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες. Να διατηρηθούν ζωντανές και διαθέσιμες έως σ ‘ότου αυτό το πολιτικά αδύνατον καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο.»

 (Μίλτον Φρίντμαν «Καπιταλισμός και ελευθερία» University of Chicago press 1962)

Ο Κορεάτης φιλόσοφος Μπιουγκ Τσουλ Χαν -Byung-Chul Han Το 1980 μετοίκησε στη Γερμανία όπου σπούδασε Φιλοσοφία, Γερμανική Λογοτεχνία και Καθολική Θεολογία στο Φράιμπουργκ και στο Μόναχο. Δίδαξε Φιλοσοφία και Πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο Der Kunste του Βερολίνου. Αναζητώντας ερμηνείες για την σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και τις συμπεριφορές των ανθρώπων διατυπώνει  και αναλύει με το δικό του ξεχωριστό τρόπο τα αίτια που διαμορφώνουν την ζωή και δράση   μας στο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον του νεοφιλελεφερισμού . Σε δύο από τα βιβλία του «Η κοινωνία της κόπωσης» και «Ψυχοπολιτική -Νεοφιλελευθερισμός και νέες τεχνολογίες εξουσίας» αναλύει με εξαιρετική διαλεκτική σκέψη όλα όσα αποτελούν στοιχεία και εργαλεία  στην κοινωνία του νεοφιλελευθερισμού. Προσωπικά συστήνω την ανάγνωση του Χαν σε κάθε προοδευτικό άνθρωπο που θέλει να ερμηνεύσει το σήμερα. Όπως και τον Μάικλ Σαντέλ, τον οποίο ανακαλύψαμε εσχάτως εμείς της Αριστεράς και ελπίζω να τον έχουμε διαβάσει κιόλας, δίνει εξηγήσεις σε όσα ζούμε σήμερα.

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η ποιο άγρια μορφή του καπιταλισμού. Ο σημερινός καπιταλισμός δεν στηρίζεται στον εξαναγκασμό για να εκμεταλλευτεί. 

Στη εποχή μας, αν ρωτήσουμε ανθρώπους της διπλανής πόρτας αλλά και εμείς οι ίδιοι νομίζουμε ότι δεν είμαστε υποταγμένοι αλλά πραγματοποιούμε ένα έργο σε εξέλιξη που μέσα από αυτό επανασχεδιάζουμε και επανεφευρίσκουμε τον εαυτό μας. 

«Αυτή η μετάβαση από το υποκείμενο στο έργο συνοδεύεται από την αίσθηση της ελευθερίας ,το ίδιο το έργο, είναι ένας καταναγκασμός και μάλιστα μια αποτελεσματικότατη μορφή ατομισμού και υποταγής» 

Έχει εγκαταλείψει το «πρέπει» και έχει προτάξει το «μπορείς». Κάνεις δεν σε αναγκάζεις σήμερα να υπερεγαστείς µε πίεση. Εμφανίζουν την «αγορά» που δουλεύει είκοσι τέσσερις ώρες το είκοσι τετράωρο ως το ιδανικό περιβάλλον που αυτορρυθµίζεται και στο οποίο ΜΠΟΡΕΙ να αναπτυχθεί ο καθένας. Γι’ αυτή την ανάπτυξη δεν υπάρχουν οικονομικά ή κοινωνικά εμπόδια, ταξικές διαφορές και καταπίεση. Απαιτείται ο άνθρωπος να προσπαθήσει, να βελτιωθεί, να κοπιάσει, να ποσοτικοποιήσει την προσφορά του για να πετύχει, άρα εργάζεται όσο αντέχει. Με αυτή την λειτουργία ο άνθρωπος δεν αισθάνεται ότι είναι σκλάβος του κεφαλαίου και των ισχυρών αλλά σκλάβος του εαυτού του. Είναι «ελεύθερος» μέχρι τελικής πτώσεως και επιπλέον του επιβάλουν την αυτοαξιολόγηση και την αξιολόγηση από τρίτους. Ζούμε την εποχή της εξάντλησης και του ανεκπλήρωτου. Ο εργαζόμενος στη δική του επιχείρηση δεν θεωρεί ότι είναι εργάτης αλλά μελλοντικός επιχειρηματίας. Αυτή η ταξική ψευτοαναβάθµιση δημιουργεί τις αυταπάτες του. Ο νεοφιλελευθερισµός δεν εκμεταλλεύεται την εργασία ,αφού πλέον μιλάμε για έναν άυλο καπιταλισμό, που κερδίζει από ανύπαρκτο χρήμα, χρηματιστήριο, εικονικά προϊόντα, αλλά συνολικά τον άνθρωπο. Ακόμη και από τα συναισθήματά του.

Ο άνθρωπος οφείλει να είναι «θετικός», αν δεν το καταφέρει πρέπει μέσα από την αξιολόγηση να βοηθηθεί να το πετύχει για να ζήσει την ευημερία της υποταγής. Η ζωή των πραγματικών αντιθέσεων, η εξέλιξη μέσα από εμπόδια και κόπο θεωρείται προβληματική. Ο πόνος δεν θεωρείται φυσική πραγματικότητα αλλά αρρώστια. Το υποκείμενο πολίτης οφείλει να είναι διαρκώς ευτυχισμένος ,κάτι που είναι αφύσικο και αδύνατο, και να απολογείται αν δεν είναι. Η δυσκολία, η αντιπαράθεση, η αέναη σύγκρουση που χαρακτηρίζουν τη ζωή και αποδεικνύουν την ύπαρξή της βαφτίζονται τοξικότητα. Η ζωή χωρίς αρνητικότητα γίνεται ένα νεκρό «Είναι». Ζούμε ναι ή όχι στην εποχή που σαν τα μανιτάρια ξεπετάγονται Σύμβουλοι ζωής, Βελτιωτές συμπεριφορών, Ψυχοερµηνευτές καλούνται να μας χαράξουν τον δρόμο. Η ζωή από εμπειρία βαθιάς έντασης και αντιθέσεων μετατρέπεται σε αφύσικη ομοιογένεια θετικών συναισθημάτων και χαρωπής ρευστότητας.

Όταν η κοινωνία μετά από ένα σοκ επανασχεδιαστεί και επαναεκπαιδευτεί σε αυτή την αναγκαιότητα του «νεκρού είναι», όπου δεν υπάρχουν σταθερές, αξίες, κανόνες και ηθικοί φραγμοί, αλλά κατακλύζεται από την ελευθερία του «ετσιθελισμού» ,έτσι είναι γιατί έτσι θέλω, είναι εύκολο να χειραγωγηθεί. Είναι ακόμη πιο εύκολο να βρεθούν γι’ αυτό οι κατάλληλοι πολιτικοί ηγέτες.

Το άθλιο επιχείρημα «να κάνουμε την καταστροφή... "ευκαιρία" για να γίνουμε καλύτεροι» που χρησιμοποιείται σε κάθε καταστροφή, δεν είναι κάτι θετικό, είναι απλώς ένα ΑΘΛΙΟ επιχείρημα που μεταφέρει την ευθύνη στο μέλλον.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης όταν ανέλαβε την διακυβέρνηση, ήταν ο εκφραστής της «θετικότητας». Θυμόμαστε όλοι τις κάμερες που έδειχναν τους υπουργούς με τα μπλε ντοσιέ του επιτελικού κράτους που θα άλλαζαν τη χώρα. Η αλλαγή θα ερχόταν µε αξιολόγηση, αυτοβελτίωση, προσωπική ευθύνη και ανάγνωση της θετικής πλευράς των πραγμάτων. Οι αντιθέσεις δεν υπήρχαν. Ο επιχειρηµατίας µε κέρδη ενός δισεκατομμυρίου και ο εργαζόμενος µε εισόδημά 10.000 ευρώ αθροίζονταν σε έναν αριθμό ευτυχίας και ανάπτυξης. Δεν είχε σημασία ότι ο ένας είχε και ο άλλος όχι. Ο ίδιος ο Μητσοτάκης ήταν ένας θετικός άνθρωπος, κολυμβητής, γυρολόγος και οπαδός της ευημερίας.

Η περίοδος της οικονομικής κρίσης, της χρεοκοπίας της Ελλάδας και στη συνέχεια η περίοδος της πανδημίας είναι δύο γεγονότα που έδωσαν την ευκαιρία για την  αξιοποίηση του σοκ και η θεωρία-παγίδα της θετικότητας χτύπησαν κόκκινο. Η φτώχεια και ο θάνατος θα γινόταν μάθημα και ευκαιρία. Έπρεπε άπαντες να δείξουν καλή διάθεση. Μιλάμε για τα εκατομμύρια των απευθείας αναθέσεων. Ένας μικρός κύκλος ατόμων εμφανίστηκε από το πουθενά ζάμπλουτος, ενώ ήταν τοξικός και ανυπόφορος όποιος έλεγε ότι δεν υπάρχουν ΜΕΘ και δομές υγείας ή οργάνωνε κινητοποιήσεις και απεργίες για μια αξιοπρεπή ζωή.

Ο Μητσοτάκης και ο Γκρίνµπεργκ δεν χρειαζόταν να σχεδιάσουν κάποιο πολιτικό πλαίσιο ή σχέδιο. Απλά ακολουθούσαν τις οδηγίες και συνταγές του νεοφιλελευθερισμού που είχαν οι μπλε φάκελοι με τα σενάρια εφαρμογής βήμα βήμα, Η βοήθεια των ΜΜΕ καθοριστική, μας έπεισαν για την αναγκαία «θετικότητα» και ενοχοποιήσαν την αντιπαράθεση σε κάθε έκφραση της ζωής.

Αυτό το παιχνίδι θα μπορούσε να ανακόψει μια πολιτική δύναμη µε σοβαρό πολιτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο, όχι με ιδεολογήματα της ταβέρνας, µε ανάλυση των σύγχρονων συνθηκών, που θα ήταν σε ευθεία αντιπαράθεση όχι µε τον Μητσοτάκη, αλλά µε το μάντρωμα της κοινωνίας στη λογική της αυτοσκλαβοποίησης και του καταναλωτισμού.

Δεν υπήρξε τέτοια δύναμη, ούτε υπήρξαν και οι αντίστοιχες πολιτικές ηγεσίες. Ο ΣΥΡΙΖΑ κατέφυγε ακριβώς στη θεωρία της «θετικότητας», αυτό που ήθελαν ο νεοφιλελευθερισµός και έτριβε τα χέρια του από ικανοποίηση ο Μητσοτάκης. Απέφυγε τη σύγκρουση για να µην κατηγορηθεί για τοξικότητα, έκανε αξία όχι το δίκαιο αλλά την πολιτική ευγένεια και την πολιτική κενότητα, εφηύρε το πολιτικό κέντρο για να συγκλίνει και να κάνει διεύρυνση µε αυτό. Πολιτικό κέντρο φυσικά δεν υπήρχε, ούτε και θα υπάρξει παρά µόνο φορείς της συγκατάβασης και της «μετριοπάθειας». Δεν ήταν τίποτε άλλο από τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη ότι δεν πρέπει να υπάρχουν πολιτικές αντεγκλήσεις αλλά ένας πολιτικός αχταρμάς.

«Αν είναι να είσαι η ιμιτασιόν έκδοση του Μητσοτάκη, γιατί ο κόσμος να µην ακολουθήσει τον γνήσιο Μητσοτάκη;» για να χρησιμοποιήσω τη ρήση ενός έγκριτου δημοσιογράφου

Μέσω αυτής της τακτικής φτάσαμε στο σήμερα και ο Μητσοτάκης θεωρεί ότι αυτός είναι η μόνη λύση και χωρίς εναλλακτική. Μπορεί να παραπαίει, αλλά οι ίδιοι οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον έχουν αναδείξει ως πρωτοπόρο και ανέχονται τους χειρισμούς του  προς όφελος της «θετικότητας». 

Ο Μητσοτάκης θα υποστεί πολιτική ήττα µε τον χειρότερο τρόπο, αλλά τα πράγματα δεν θα πάνε απαραίτητα καλύτερα ακολουθώντας την κατεύθυνση ενός μονόδρομου. Οι πολιτικές δυνάμεις που σήμερα αντιδρούν στον Μητσοτάκη ακούν την ηχώ τους στο δωμάτιο. Αυτές δε που φιλοδοξούν να εμφανιστούν ή  μπορεί να είναι στα σκαριά να δημιουργηθούν, ενδεχομένως να βλέπουν και τη φωτογραφία τους σε εικονοστάσι και να σταυροκοπιούνται. Παράγεται σήμερα πολιτική μέσα σε θερμοκήπιο που δεν μπορεί να αντέξει σε κανονικές συνθήκες. Ίσως τελικά αυτό το τέλμα να οδηγήσει σε λύση. 

Γιατί η ζωή έχει τη διαλεκτική της.

Παναγιώτης Κουμουνδούρος